بوی باران | صدای عدالت و آزادی تارنمای سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی
ویژه نامه به پاس طبیعت
مروری بر رویدادهای زیست محیطی سال ۱۳۹۳
به کوشش: عارف سپهری
زیر نظر: کمیسیون محیط زیست سازمان عدالت و آزادی ایران اسلامی
دریاچه‌ای که دیگر مثل قبل نمی‌شود
آغاز سال ۹۳، دریاچه‌ی ارومیه تقریبا خشک شده به‌طوری‌که بنا به گفته‌ی دبیر کارگروه احیای دریاچه‌ی ارومیه تنها ۵/۱ میلیارد متر مکعب آب از ۳۰ میلیارد مترمکعب آبی که در دریاچه بوده، موجود بوده است. میزان مصرف آب کشاورزی در حوضه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه بالا است و اگر در مصرف آب صرفه جویی شود و آب به دریاچه برسد، در بلندمدت احیا می‌شود. به گفته‌ی کارشناسان، مساحت دریاچه‌ی ارومیه هرگز به اندازه‌ی ۵ هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع سابق باز نمی‌گردد، چراکه از رسوبات ورودی، -به خصوص قسمت جنوبی- پر‌شده است و امروز این رسوبات حدود ۱۵۰۰ تا ۱۶۰۰ کیلومتر مربع از سطح دریاچه را در برگرفته‌اند در نتیجه عمق از دست رفته غیرقابل بازگشت می‌باشد. طبق آخرین اندازه گیری‌ها، اواخر سال ۹۲ عمق دریاچه در بیش‌ترین عمقش، تنها دو متر و ۲۰ سانتی‌متر بود.
افزایش تحرک اجتماعی برای دریاچه
نایب رئیس مجلس فدرال آلمان در دیدار با استاندار آذربایجان شرقی اظهار کرد: در کشور آلمان گروهی را به نام دوستداران دریاچه‌ی ارومیه تشکیل داده ایم که من نیز عضو آن گروه هستم و بسیاری از فعالان محیط زیست علاقه‌مند و مشتاق احیای این دریاچه‌ی بزرگ نمکی هستند.
حمایت مالی
دولت مبلغ ۱۵ هزار میلیارد تومان به قیمت سال ۹۳ (برابر با ۵ میلیارد دلار) اعتبار برای احیای دریاچه‌ی ارومیه در نظر گرفته‌است که ۱۵۰۰ میلیارد تومان آن به سال ۹۳ اختصاص یافت. دولت ژاپن نیز در دو نوبت مبلغ دو میلیون دلار برای احیای دریاچه به برنامه‌ی توسعه‌ی ملل متحد در تهران اهدا کرد .
سال ۹۳، آغاز تثبیت دریاچه
از یک سو از سال آبی ۷۶-۷۵ به بعد حجم بارش‌ها و روان‌آب‌ها در حوضه‌ی دریاچه‌ی ارومیه، کاهش یافته است و از سوی دیگر، میزان سطح زیرکشت منطقه، عرض سه دهه از ۳۰۰ هزار هکتار به رقم به ۵۰۰ هزار هکتار کنونی رسیده است. تراز اکولوژیک دریاچه‌ی ارومیه ۱۲۷۴ متر برآورد شده است که این میزان هم‌اکنون ۳٫۷۵ متر کاهش یافته است. به گفته‌ی مدیرکل دفتر مدیریت به هم پیوسته‌ی حوضه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه، روان‌آب‌ها در حوضه‌ی دریاچه‌ی ارومیه در مقایسه با سال گذشته ۱۱ درصد و در مقایسه با متوسط بلندمدت، ۵۶ درصد کاهش داشته‌اند. گفته می‌شود، براساس برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته تا ۱۰ سال آینده با صرف هزینه‌ای افزو‌ن بر ۱۵ هزار میلیارد تومان دریاچه به تراز اکولوژیکی‌اش می‌رسد و از سال ۹۳ به‌مدت سه سال دوره‌ی تثبیت تراز دریاچه و از سال ۹۶ روند احیای دریاچه‌ی ارومیه آغاز می‌شود.
تلاش برای مهار دخالت‌های انسان
براساس برنامه‌ریزی‌ها، سال ۹۳ نخستین سال طرح سه ساله‌ی “نکاشت” بود طرحی مناقشه برانگیز که قرار بود دولت به کشاورزان شهرستان‌های میاندوآب، بناب و ملکان و اطراف دریاچه پول بدهد تا زمین هایشان را نکارند و آب رودخانه‌ی زرینه رود به دریاچه بریزد اما به گفته‌ی معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی با توجه به بارندگی‌های امسال در آن مناطق، فعلا طرح نکاشت منتفی شده است طرحی که چنین توصیف‌اش می‌کند: دولت بین بد و بدتر، بد را انتخاب کرده است. بر همین اساس، مدیر کل آموزش فنی و حرفه ای آذربایجان غربی از تصویب طرح اشتغال جایگزین کشاورزی در شهرهای حاشیه دریاچه‌ی ارومیه خبر داد که جامعه‌ی هدف، آموزش مهارتی لازم برای فعالیت در آن‌ها را نیز کسب خواهندکرد. بهمن ماه، ستاد احیای دریاچه، مصوب کرد که به دلیل مصرف بالای آب چغندر قند از ابتدای سال ۱۳۹۴ خروج آن از استان آذربایجان غربی به مدت ده سال ممنوع خواهدشد. محاسبات از صرفه‌جویی سالانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب از تغییر این الگوی کشت خبر می‌دهد.
افزودن آب ورودی
تثبیت تراز آب دریاچه، قرارست با سه سال کاهش مصرف آب کشاورزی، بازگشایی مسیرهای ورودی و رهاسازی آب از سدها به دریاچه انجام شود. در همین حال، وزیر نیرو –در شهریورماه- از تصمیم بر توقف ساخت سه سد نازلو، سیمینه و باراندوز در آذربایجان غربی براساس مصوبه‌ی ستاد احیای دریاچه ارومیه خبر داد. معاون عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی از افزایش ۱۰۰ درصدی بارش‌های پاییز ۹۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل گفت که با وجود تمام ناملایمات ۸۰۰ میلیون متر مکعب به مخزن آب دریاچه‌ی ارومیه افزوده است ولی باز هم کافی نبوده چرا که دخالت‌های بی‌رویه‌ی انسان جلوی رسیدن کامل آب به دریاچه را گرفته‌است. آبان‌ماه خطوط انتقال آب شیرین از روستای رشکان به جزیره‌ی اشک دریاچه‌ی ارومیه راه اندازی شد؛ طرحی که با اعتبار ۱۸ میلیارد ریال دو سال طول کشید و می‌تواند در مدت زمان یک شبانه روز ۱۰ مترمکعب آب منتقل کند. این طرح در راستای تامین آب شرب برای حیات وحش جزیره اشک دریاچه احداث شده است. اوایل بهمن ماه اعلام شد که ۴۰ میلیون مترمکعب آب از سد حسنلوی نقده با هدف تثبیت تراز آب دریاچه، رها شده است سهمیه‌ی آبی دریاچه‌ی ارومیه در سال آبی امسال از حوضه‌ی آبریز جنوبی آن ۱۷۶ میلیون مترمکعب تعیین شده است که علاوه بر ۴۰ میلیون متر مکعب سد حسنلو، ۱۱۶ میلیون مترمکعب از سد شهید کاظمی بوکان و ۲۰ میلیون مترمکعب نیز از سد ساروق تکاب رهاسازی می‌شود. استاندار آذربایجان‌شرقی که روزی گفته بود به خاطر احیای دریاچه‌ی ارومیه به آذربایجان آمده‌ایم، گفت: از هر منبعی که بتوانیم به سمت دریاچه، آب خواهیم فرستاد حتی فاضلاب تبریز را هم تصفیه و به دریاچه هدایت می‌کنیم. مدیرکل دفتر مدیریت به‌هم پیوسته‌ی منابع آب حوضه‌ی دریاچه‌ی ارومیه‌ی شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت: برای رسیدن آب به پیکره‌ی اصلی دریاچه، دو رودخانه‌ی زرینه‌رود و سیمینه‌رود پیش از ورود به دریاچه به هم وصل می‌شود. مسئول دبیرخانه‌ی دائمی حوزه‌ی آبریز دریاچه‌ی ارومیه در دی ماه ۹۳ سطح تراز دریاچه‌ی ارومیه را ۱۲۷۰٫۵۵ اعلام کرد که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته یک سانتی‌متر بیش‌تر شده است وی گفت از پاییز تا زمستان ۹۳ نیز بارش‌ها، سطح تراز دریاچه را ۳۱ سانتی‌مترمکعب افزایش داده‌اند؛ به گفته‌ی او بیش از ۶۲۶ میلیون مترمکعب آب در مخازن سدهای این حوضه ذخیره شده است که این رقم در سال گذشته ۵۴۴ میلیون مترمکعب بود سطح تراز دریاچه‌ی ارومیه در دی ماه ۹۳ در مقایسه با سال گذشته افزایش یک سانتی‌متری را نشان می‌دهد اما تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها برای رسیدن به تراز اکولوژیک دریاچه یعنی رقم ۱۲۷۴٫۱ متر در حالی ادامه دارد که سه متر و ۵۵ سانتی متر با این تراز فاصله هست.
