قابلیت ها و محدودیت های کشاورزی شهرستان نجف آباد

گزارش جلسه کاوش با موضوع «قابلیت ها و محدودیت های کشاورزی شهرستان نجف آباد» که در تاریخ دوازدهم دی ماه با حضور مهندس علیرضا کاظمی رییس اسبق جهادکشاورزی شهرستان، در سازمان عدالت و آزادی نجف آباد برگزار شد.

ابتدای این جلسه پس از توضیحاتی درباره سازمان عدالت و آزادی، حجتی ضمن توضیح در مورد تشکیل این جلسه باتوجه به نزدیک بودن روز جهادکشاورزی و نیز مسایل مختلف مربوط به خشکسالی و موارد و سوالاتی که در اذهان درمورد مسئله کشاورزی مطرح است، از مهندس کاظمی مهمان و کارشناس جلسه خواست ضمن معرفی خودشان، محدودیت‌ها و قابلیت‌های کشاورزی در حوزه نجف آباد را بیان نمایند.
سپس، مهندس کاظمی به معرفی خود پرداخت و گفت: علیرضا کاظمی هستم. متولد نجف‌آباد در سال ۱۳۴۳٫ از سال ۱۳۵۸ فعالیت خود را شروع کردم و ابتدا به مدت ۲ سال در اداره دخانیات خمینی‌شهر مروج و مسئول کشت تنباکو بودم. پس از آن مسئولیت‌های مختلفی به عهده بنده گذاشته شد. ابتدا کار دفع آفات و گیاه‌پزشکی شهرستان را به عهده گرفتم و هم‌زمان مسئول زراعت جهاد سازندگی شدم. همچنین امور دام شهرستان و حفظ نباتات جهاد استان به بنده واگذار شد و مسئولیت دفع آفات به فرد دیگری سپرده شد. از دیگر مسئولیت‌های من، تولید ملکه زنبور و مسئولیت اداره منابع طبیعی شهرستان بود تا نهایتا هم زمان با ادغام وزارت جهاد کشاورزی و سازندگی، مسئولیت جهاد کشاورزی شهرستان به من داده شد. ۶ سال مدیر جهاد بودم و اواخر هم به بازرسی جهاد کشاورزی استان منتقل شدم و نهایتا در سال ۱۳۸۶ بازنشست شدم.
سپس مهندس کاظمی از اهمیت کشاورزی و علم آن از جنبه‌های مختلف و تاکید قران و روایات بر آن سخن گفت و افزود وظیفه خطیر تامین امنیت غذایی و فراهم کردن تغذیه ۸۰ میلیون جمعیت کشور حداقل در سه وعده غذایی روزانه به عهده بخش کشاورزی است. او در ادامه بیان داشت که من از تجربیات خود می‌گویم تا هم زکات علم پرداخت شود و هم با بیان آن‌ها چاره‌اندیشی‌ای برای معضلات این حوزه داشته باشی و با شعر ذیل براین نکته تاکید نمود:
«فکر چون آب است تا باشد روان فیض‌ها یابد از آن خلق جهان
چند روزی گر کند یک جا درنگ گنده و بی‌حاصل است و تیره رنگ»
و ابراز امیدواری کرد با ذکر موراد مختلفی که ذکر خواهد شد و تفکر در مورد آن و تنوع نعمات مختلفی که در مخلوقات پروردگار و شیوه های مختلف تکثیر و … وجود دارد، بتوان به راهکار مناسبی با توجه به مشکلات پیش آمده و عبور از آن ها رسید.
مسئول اسبق جهادکشاورزی نجف‌آباد سپس به توضیح درباره قابلیت‌های کشاورزی این شهرستان پرداخت و گفت: درگذشته نجف‌آباد یک دشت خوش‌آب و هوا بوده است که عشایری از یزد برای چرا به اینجا می‌آمده‌اند و چون آب و هوا و قابلیت‌های این دشت را فراوان دیدند، در آن ماندند. اما چون کم‌آبی از همان دوران نیز در فصول بهار و تابستان وجود داشته است، آذرماهان رئیس این قبیله‌ که در این منطقه یکجانشین شده بودند، قنات بلمچه را ایجاد می‌نماید و به فرزندان خود نیز توصیه می‌کند که به خاطر قابلیت‌های این دشت، قنات‌هایی برای آب‌رسانی به مناطق مختلف در فصول گرم سال ایجاد نمایند و لذا در ادامه به مرور قنات‌های کهریزصندل، شیربچه و سپس جعفرقباد را فرزندانش ایجاد می‌نمایند و پس از آن در دوران شاه عباس، به دلیل مستعد بودن این دشت برای کشاورزی، شیخ بهایی ۱۳ رشته قنات در این منطقه ایجاد می‌کند که دارای ۱۷ لت بوده است.
او در ادامه درباره وضعیت کشت در نجف‌آباد در دوران آبسالی گفت: نجف‌آباد ۱۶۵۰۰ هکتار زیر کشت داشته است که ۱۱۵۰۰ هکتار آن زراعتی بوده و مابقی حاوی درخت‌ها و گیاهان ثابت بوده است و این خود نشان از قابلیت بالای این شهر برای کشاورزی است.
او همچنین درباره درصد گیاهان زراعی زیر کشت این منطقه گفت: بیشترین محصول زراعی این منطقه گندم با ۱۸ درصد بوده است، برنج در رتبه بعدی ۱۶ درصد بوده که در مناطق پر آب این دشت یعنی فیلور و سلطان آباد کشت می‌شده است، جو ۱۰ درصد و یونجه ۶ درصد و بقیه محصولات از درصد کمتری برخوردار بوده اند.
درخصوص درختان و گیاهان دائمی نیز این فعال حوزه کشاورزی گفت: ۴۲ درصد بادام، ۱۰ درصد انگور و ۱۰ درصد گیلاس عمده محصولات این منطقه بوده‌اند.
اما با اینکه در گذشته حتی برخی از مناطق شهرستان از زیادی آب در زمین خود به تنگ آمده بودند، امروزه فقط تعداد چاه های آب مجاز منطقه تقریبا به بیش از دو برابر و با عمق بیشتر رسیده است.

کاظمی درادامه درباره دوران خشکسالی گفت: در این دوران ۹۰ درصد قنات‌ها خشک شده است، کانال نکوآباد آب چندانی ندارد و با حفر دوبرابر چاه نسبت به دوران آبسالی، باز هم کمبود آب داریم.
او همچنین بیان داشت که هرچند سوء مدیریت‌ها فراوان بوده است؛ اما کمبود بارندگی هم معضلی جدی‌ بوده و میزان بارندگی نسبت به دوران آبسالی از نصف هم کمتر شده است و حتی سد زاینده رود الان به میزان نگهداری خود سد هم آب ندارد.
و در مورد سدخمیران نیز که برای عدم هدر رفت آب در زمستان و ذخیره آن برای کشت بهاره احداث و بااستقبال همه مواجه شد، توضیح داد کمی مدیریت اشتباه و بیش از همه عدم بارندگی و خشکسالی بعدی موجب اعتراض اکثر مناطق پایین دست آن شده است.
کاظمی سپس به بیان توضیحاتی درباره میزان بارندگی و اقلیم نجف‌آباد پرداخت و گفت: طبق آمار ۱۵ ساله اخیر، ۶سال آن مربوط به دوران آبسالی با میانگین ۱۸۰ میلیمتر بارندگی و ۹سال آن مربوط به دوره خشکسالی با میانگین ۹۴میلیمتر بارندگی داشته ایم.
مهندس علیرضا کاظمی یادآور شد که علاوه بر میزان بارندگی پراکندگی آن هم مهم است تا بخصوص سفره های زیرزمینی و مراتع ما بتوانند در بازه زمانی مشخص تجدید شوند.
این فعال کشاورزی ادامه داد: اقلیم شهرستان بنا به گفته دکتر کریمی، استاد دانشگاه صنعتی اصفهان، خشک با تابستان‌های گرم و زمستان‌های نیمه‌سرد است. متوسط درجه حرارت سالانه این منطقه ۹ /۱۴ سانتی‌گراد و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۶۵۰ متر است.
این فعال حوزه کشاورزی پس از بیان اقلیم نجف‌آباد به بحث مشکلات ناشی از خشکسالی پرداخت و طبق آمار سال های پیش گفت: زراعت بعد از خشکسالی از ۱۱۵۰۰ هکتار به ۵۰۰۰ هکتار رسیده است؛ یعنی ۶۰ درصد زراعت ما از بین رفته است و حتی زمین‌های بایر آن تغییر کاربری هم داده‌اند و باعث شده خاک آن هم به مرور از بین برود. همچنین در خصوص گیاهان ثابت ۵۳۰۰ هکتار به ۴۰۰۰ هکتار کاهش یافته است و البته این میزان هم کیفیت قبلی را ندارد و ۴۵درصد آن تبدیل به نکشت شده است.
کاظمی در ادامه افزود: تنش های آبی موجود موجب التهاب باغات و تغییر فیزیکی محصولات و پایین آمدن کیفیت آن می شود. وی ادامه داد: خشکسالی موجب افزایش قیمت آب و در نتیجه محصولات کشاورزی نیز شده است. همچنین آفات ناشی از نبود آب نظیر کاهش رعایت بهداشت در دام‌داری‌ها و لذا سقط جنین و دیگر بیماری‌های دامی که اینها ضربه بزرگی به اقتصاد کشور رسانده است.
و اما کاظمی درباره راه‌های اساسی برای برون رفت از این مشکلات گفت: از تنوع محصولات فراوانی که خداوند متعال در اختیار بشر قرار داده و راه‌های کشت متنوع سازگار با کم آبی، باید استفاده نمود تا در شرایط بی‌آبی نیز بتوان برای تامین نیازهای جامعه به کشاورزی توسعه داد.
مهندس کاظمی ادامه داد: برای برون رفت از این شرایط قبل از هرچیزی باید پذیرفت که آب نیست و مصرف کم و بهینه از آن همواره باید مدنظرمان باشد.
سپس باتوجه شرایط آبی نجف آباد باید به کشت گیاهان زراعی کم توقع نسبت به آب مانند زعفران بپردازیم و همچنین در بحث گیاهان دائمی می توان به کشت انار و انگور و بادام پرداخت. البته ضوابط فنی آن از نظر آبیاری باید از ابتدای کاشتن رعایت شود. آبیاری تحت فشار و به صورتی که آب تا حد امکان از طریق لوله یا کوزه حداقل سی سانتیمتر به عمق زمین هدایت شود و به حدود ریشه درختان برسد.
درپایان باتوجه به مشکلات مختلف بخش کشاورزی و به خصوص فعالیت غیراصولی اکثر تولیدکننده های آن در سطح شهرستان سوال هایی مطرح شد که مهندس کاظمی ضمن قبول این معضل به اقدام های انجام شده توسط جهادسازندگی و سپس ترویج مسائل علمی مختلف در سطح روستاها در اوایل کار جهادکشاورزی پرداخت و با ابراز تاسف از عدم تداوم آن اقدامات، ابراز امیدواری کرد که در ادامه بیشتر به این مسائل پرداخته شود.