🔻مراقب ” گلام ” های مجازی باشیم

📝امان اله باطنی

✍️” من می دونم ” ، ” من می دونستم همه ما خواهیم مرد “…

✍️این عبارات را دهه پنجاه و دهه شصتی ها خوب بخاطر دارند وقتی که پای تلویزیون به دیدن ” ماجراهای گالیور ” می نشستند ، ماجراهایی که در قالب مجموعهٔ کارتونی نمایش داده می شد که در سال ۱۹۶۸ توسط یک شرکت آمریکایی تولید و بر اساس یک رمان به نام سفرهای گالیور نوشتهٔ جاناتان سویفت نویسندهٔ ایرلندی ساخته شده بود .

✍️در این مجموعه که گالیور به همراه سگ خود «تگ» به دنبال پدرش می‌گشت پس از رسیدن به لی لی پوت با آدم کوتوله هایی مواجه شده بود که ابتدا او را دستگیر کردند و پس از آن و با آزاد کردن گالیور برای جستجوی پدر که نقشه گنجی به او داده بود کمکش کردند .

✍️در این مجموعه در کنار کاراکترهایی چون گالیور و تگ ، ایگل، بانکو و دختری زیبا به نام فلرتیشیا و نیز کاپیتان لیچ شخصیتی به نام گلام وجود داشت ، شخصیتی که بطور متدوام و در میانه همه بحرانها و همزمان با پیچیده شدن ماجرا ، برای سایرین آیه یاس می خواند و پپوسته می گفت : ” من می دونم ، من می دونستم …”

✍️شخصیتی که با پیش گویی های کام بخش خود تمام انرژی داستان و دنبال کنندگان آن را می گرفت و سایه ترس را بر سر کودکی ما می افکند .

✍️حقیقت آنست که پیش گویی های خودمحقق‌ ( Self-fulfilling prophecy) یا پیش‌گویی خودانجام، آن‌گونه از پیش‌بینی را می‌گویند که بعد از آنکه اعلام یا صادر می‌شود خودش شرایطی ایجاد می‌کند که باعث می‌شود همان پیش‌گویی به حقیقت بپیوندد

✍️رابرت مِرتون، یکی از چهره‌های برجسته جامعه‌شناسی قرن بیستم، مفهوم پیش‌گویی خودمحقق را برای اولین بار شناسایی و معرفی کرد.

✍️مرتون این مفهوم را این گونه تعریف می‌کند: پیش‌گویی خودمحقق در آغاز تعریفی است غلط از وضعیتی که رفتاری جدید را برمی‌انگیزد و همان رفتار باعث می‌شود تصور غلط اولیه به واقعیت بپیوند.

✍️به زبانی ساده پیش‌گویی خودمحقق یک جور غیب‌گویی است که با ایجاد خطاهای پی در پی به خود واقعیت می‌بخشد. مرتون از این مفهوم برای توضیح پدیده‌های اجتماعی استفاده می‌کرد.

✍️مثلا در سال ۱۹۲۹ وقتی در ایالات متحدهٔ آمریکا بحران مالی پیش آمد و شایع شد که بانک‌ها ورشکست خواهند شد. مردم به بانکها هجوم بردند و پولهای خود را بیرون کشیدند. همین موضوع باعث ورشکستگی بانکها و بدین وسیله محقق شدن یکی از پیشگویی های خود محقق شد .

✍️این روزها و در کشاکش بحران کرونا ” گلام ” های کوتوله فراوانند ، افرادی که پیوسته و با زبان بی زبانی و پشت گزاره هایی چون ” با مردم صادق باشیم ” و پشت برچسب های اجتماعی قشنگی چون ” شفافیت ” پنهان می شوند و غرولند کنان این پیام را به مردم صادر می کنند که ” من می دونم ، من می دونستم ، همه ما خواهیم مرد …”

✍️این گزاره از آنجا نوعی پیش گویی خود محقق کننده است که رفتار ناظر به ” تنازع بقاء ” را در میان مردم تشدید می کند و جامعه را از وضعیت تاسیسی به قول هابز وارد وضعیت طبیعی می کند . ردپای این گزاره را می توان در خالی شدن قفسه فروشگاههای زنجیره ای ، درگیری ملت با ملت و بستن جاده ها توسط مردم ، بازار سیاه ماسک و ژل ضد عفونی و …دید .

✍️اگر ناکارآمدی نهاد دولت به زعم برخی در مبارزه با کرونا هویداست که هست اما بخشی از این ناکارآمدی را نیز گلام های خواسته یا ناخواسته در فضای مجازی تشدید و شرایط را برای بقاء سخت تر از آنچه هست می کنند .

✍️می توانیم بجای پیش گویی های خود محقق کننده ( Self-fulfilling prophecy) از پیشگویی های خودْمخرب (Self-defeating prophecy) استفاده کنیم .

✍️ در پیش‌بینی خود-مخرب یک پیش‌بینی انجام می‌شود ولی خود آن شرایطی را به وجود می‌آورد که در نهایت مانع از به وقوع پیوستن آن می‌شوند. توجه داشته باشید که پیش‌بینی خود-مخرب با یک پیش‌بینی خودمحقق‌کننده که رویدادی منفی را پیش‌بینی می‌کند تفاوت دارد. برای مثال، مارکسیسم یک پیشگویی خود مخرب است. نظام سرمایه‌داری با عنایت به پیش گویی‌های مارکسیسم، نرخ مالیات را بالا می‌برد و از این رو، مانع از بروز شکاف طبقاتی عمیق و نابودی خود می‌شود.

✍️مثلا مصاحبه اخیر دکتر هادی خانیکی در مورد کرونا بسیار قابل تامل است وقتی که در یک عبارت می گوید ” از کرونا ضربه می خوریم اما نابود نمی شویم ” این نوعی پیش گویی خود مخرب است که هم هوشیاری ما را در مقابل کرونا بالا می برد هم روزنه های امید را برای ما باز نگه می دارد .

✍️این روزهای سخت همپای کرونا مراقب ” گلام ” های مجازی باشیم به قول شاملو :

نه!

هرگز شب را باور نکردم

چرا که

در فراسوهای دهلیزش

به امید دریچه ئی

دل

بسته بودم